आपल्या महाराष्ट्राच्या नावामागचा हा इतिहास तुम्हाला माहिती आहे का..?

History of Maharashtra महाराष्ट्राचा इतिहास महाराष्ट्र हे भारताच्या पश्चिम भागातले एक राज्य आहे. क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने महाराष्ट्र भारतातील तिसरे व लोकसंख्येच्या बाबतीत दुसरे मोठे राज्य आहे. महाराष्ट्र हे भारताच्या सर्वांत विकसनशिल राज्यांपैकी एक आहे.

महाराष्ट्र राज्याची सीमा

दक्षिण: गोवा, कर्नाटक, आणि तेलंगणा.पूर्व: तेलंगणा आणि छत्तीसगढ.उत्तर: मध्य प्रदेश आणि गुजरात.पश्चिम: गोवा आणि गुजरात.

पश्चिमेला अरबी समुद्राची 720 कि.मी. किनारपट्टी आहे.

11कोटी लोकसंख्या असलेल्या महाराष्ट्राची राजधानी मुंबई आहे.

संस्कृती आणि संपत्ती
महाराष्ट्राला समृद्ध संस्कृती आहे. महाराष्ट्रातील काही मंदिरे अनेक शतकांपूर्वी बांधलेली आहेत. मंदिरांवर हिंदू, बौद्ध व जैन संस्कृतींचा ठसा असून, शिल्पशैलीत आहे.

जगद्गुरू संत तुकाराम, संत ज्ञानेश्र्वर, संत चोखामेळा, संत एकनाथ, संत नामदेव, संत गाडगेबाबा संत मुक्ताई यासारख्या अनेक महान संतांचा वारसा लाभला आहे, त्यामुळे या राज्यास संतांची भूमी असेदेखील म्हटले जाते.पंढरपुर हे महाराष्ट्राचे आराध्य दैवत आहे

History of Maharashtra

मुंबई भारतातील टॉप शहर असून येथूनच अभिनेते, आणि क्रिकेट खेळाडू तयार होतात

जगात महाराष्ट्राचे नाव गाजविणारे सचिन तेंडुलकर हे क्रिकेट खेळाडू महाराष्ट्रातले आहेत

 मुघल साम्राज्याविरुद्ध लढा देऊन हिंदवी स्वराज्याची स्थापना करणारे छत्रपती शिवाजी महाराज या राज्यातील आहेत.या राज्याला खुप मोठा इतिहास आहे.

हेमंत सोरेन यांची कोणत्या राज्याच्या मुख्यमंत्री पदी निवड झाली आहे→झारखंड

हेमंत सोरेन यांनी झारखंड राज्याचे कितवे मुख्यमंत्री म्हणून शपथ घेतली आहे→13

 हेमंत सोरेन यांनी झारखंड राज्याच्या मुख्यमंत्री पदाची कितव्यांदा शपथ घेतली आहे→तिसऱ्यांदा

हेमंत सोरेन यांनी झारखंड राज्याच्या मुख्यमंत्री पदाची तिसऱ्यांदा शपथ घेतली असुन ते कोणत्या राजकीय पक्षांशी संबंधित आहेत→झारखंड मुक्ती मोर्चा

जगात सर्वात महागड्या शहराच्या यादी मुंबईचा कितवा क्रमांक आहे→136

 जगात सर्वात महागड्या शहराच्या यादीत कोणते शहर प्रथम क्रमांकावर आहे→हाँगकाँग

 National medical commission च्या अध्यक्षपदी कोणाची नियुक्ती झाली आहे→डॉ. बी एन गंगाधर

कोणता देश शांघाय कोऑपरेशन  ऑर्गनायझेशन SCO चा नवीन सदस्य बनला आहे→बेलारूस

 बेलारूस हा SCO चा कितवा सदस्य देश बनला आहे→10

ब्रिटन देशाच्या सार्वत्रिक निवडणुकीत हुजुर पार्टीने किती जागा जिंकल्या आहेत→121

ब्रिटन मध्ये झालेल्या सार्वत्रिक निवडणुकीत लेबर पार्टीने 650 पैकी किती जागेवर विजय मिळवला आहे→412

ब्रिटनच्या सार्वत्रिक निवडणुकीत लिबरल डेमोक्रॅटिक पक्षाला किती जागा मिळाल्या आहेत→71

 कीर स्टार्मर हे कोणत्या देशाचे पंतप्रधान बनणार आहेत→ब्रिटन

कीर स्टार्मर हे ब्रिटन देशाचे  कितवे पंतप्रधान ठरणार आहेत→58

ब्रिटन मध्ये झालेल्या सार्वत्रिक निवडणुकीत भारतीय वंशाचे किती खासदार विजय झाले आहेत→26

 महाराष्ट्र स्पर्धा परीक्षा अनुचित मार्गास प्रतिबंध अधिनियम 2024 विधेयक महाराष्ट्र राज्याच्या विधानसभेत कोणी सादर केले आहे→शंभूराज देसाई

महाराष्ट्र स्पर्धा परीक्षा अनुचित मार्गास प्रतिबंध कायद्यात दोषींना किती लाख रुपये दंडाची तरतूद करण्यात आली आहे→10

माजी सरन्यायाधीश आणि केरळचे माजी राज्यपाल पी. सथाशिवम यांच्या अध्यक्षतेखाली 15 व्या कृषी नेतृत्व पुरस्कार समितीने कोणत्या राज्यास 2024 चा सर्वोत्कृष्ट कृषी राज्य पुरस्कार जाहीर केला आहे→महाराष्ट्र

जगातील पहिली CNG मोटारसायकल कोणत्या ठिकाणी लाँच करण्यात आली आहे→पुणे

जगातील पहिल्या CNG मोटारसायकल ची निर्मिती कोणत्या कंपनीने केली आहे→ बजाज

महिला स्वयंरोजगारांसाठी ई पिंक रिक्षा योजना कोणत्या राज्याने जाहीर केली आहे→ महाराष्ट्र

केंद्र सरकारने हरित हायड्रोजन विषयासाठी दोन वर्षासाठी किती कोटी रुपयांची तरतूद केली आहे→200

भारताचे वार्षिक संरक्षण उत्पादन 2023-24 मध्ये किती रुपयांवर पोहोचले आहे→1 कोटी 27 लाख

भारताच्या संरक्षण उत्पादनात 2023-24 मध्ये मागच्या वर्षीच्या तुलनेत किती टक्के वाढ झाली आहे→16.7

प्रेस इन्फॉर्मेशन ब्युरो PIB च्या डायरेक्टर जनरल पदी कोणाची नियुक्ती करण्यात आली आहे→धीरेंद्र ओझा

न्यायाधीशील शील नागू यांची कोणत्या राज्याच्या उच्च न्यायालयाच्या मुख्य न्यायाधीश पदी निवड झाली आहे→पंजाब आणि हरियाणा

 न्यायमुर्ती बी आर सारंगी यांची राज्याच्या उच्च न्यायालयाच्या मुख्य न्यायाधीश पदी नियुक्ती करण्यात आली आहे→ झारखंड

कोणत्या राज्य सरकारने लोकपथ मोबाईल ॲप लाँच केले आहे→मध्य प्रदेश

आंतरराष्ट्रीय पशुजन्य रोग दिवस कधी साजरा करण्यात येतो→6 जुलै

शांघाय कोऑपरेशन ऑर्गनायझेशन SCO ने 2024-25 साठी कोणत्या शहराला सांस्कृतिक व पर्यटन राजधानी म्हणून घोषित केले आहे→ किंगदाओ

कोणी देशभरात संपूर्णता अभियान सूरू केले आहे→निती आयोग

निती आयोग कोणत्या कालावधी दरम्यान देशात संपूर्णता अभियान राबवित आहे→4 जुलै ते 30 डिसेंबर 2024

हेल्थ साथी योजना कोणी लाँच केली आहे→Paytm

अफगाणिस्तान वरील तिसरी संयुक्त राष्ट्र परिषद कुठे आयोजित करण्यात आली होती→दोहा

कोणत्या भारताच्या पहिल्या स्वदेशी रेडियशन विरोधी क्षेपणास्त्राची यशस्वी चाचणी घेण्यात आली आहे→रुद्रम 1

 भारताचे पहिले स्वदेशी रेडीयशन विरोधी क्षेपणास्त्र रुद्रम 1 कोणी विकसित केले आहे→DRDO

भारताच्या पहिल्या स्वदेशी रेडीयशन विरोधी क्षेपणास्त्र रुद्रम 1 ची यशस्वी चाचणी घेण्यात आली असुन ते कोणत्या प्रकारचे क्षेपणास्त्र आहे→हवेतून जमिनीवर मारा करणारे 

युनेस्को च्या जागतिक वारसा समितीचे 46 वे सत्र कोणत्या देशात आयोजित करण्यात येणार आहे→भारत

भारतात नवी दिल्ली येथे कोणत्या कालावधीत युनेस्को च्या  जागतिक वारसा समितीचे 46 वे सत्र आयोजित केले जाणार आहे→21 ते 31जुलै 2024

 केंद्र सरकारने स्मार्ट सिटी योजनेचा कालावधी कधीपर्यंत वाढविला आहे→ मार्च 2025

Maharashtra History

मध्ययुगीन महाराष्ट्र
मौर्य साम्राज्याच्या विघटनानंतर इ.स.पूर्व 230-225 पर्यंत महाराष्ट्रावर राज्य केले. सातवाहनांच्या काळात मोठ्या प्रमाणावर सांस्कृतिक सुधारणा झाली. महाराष्ट्रीय प्राकृत भाषा जी नंतर आधुनिक मराठी भाषेत रूपांतरित झाली सातवाहनांची राजभाषा होती. इ.स. 78 मध्ये महाराष्ट्राचा राज्यकर्ता गौतमीपुत्र सातकर्णी किंवा शातकारणी (शालिवाहन) हा होता. त्याने सुरू केलेले शालिवाहन शक आजही रूढ आहे. त्यानंतर देवगिरीच्या यादवांनी महाराष्ट्रावर राज्य प्रस्थापित केले. दिल्लीच्या अल्लाउद्दीन खिलजी आणि महंमद बिन तुघलकाने दख्खनचे काही भाग काबीज केले. 1347 मध्ये तुघलकांच्या पाडावानंतर विजापूरच्या बहामनी सुलतानांनी सुमारे 150 वर्षे राज्य केले.
मराठेशाही आणि पेशवाई
17 व्या शतकाच्या सुरुवातीस मराठा साम्राज्याची मुहूर्तमेढ रोवली गेली. शिवाजी महाराजांनी मराठा साम्राज्य स्थापन केले. त्यांच्या नेतृत्वाखाली मराठ्यांनी आपले स्वतंत्र राज्य निर्माण केले. 1674 मधील राज्याभिषेकानंतर शिवाजी महाराजांच्या राज्याची अधिकृत सुरुवात झाली. शिवाजी महाराजांचे पुत्र संभाजीराजेंना औरंगजेबाने पकडले आणि त्यांची हत्या घडवून आणली. पुढील चार दशकांत मराठा साम्राज्य पेशव्यांच्या हातात पडले. भोसले नाममात्र राज्यकर्ते राहिले. बाळाजी विश्वनाथ पेशवे आणि त्यांचे पुत्र थोरले बाजीराव यांनी मराठा राज्य वाढवले आणि सध्याच्या भारताच्याही सीमेपार वर्चस्व प्रस्थापित केले. 1761 मध्ये पानिपतच्या तिस-या लढाईत अफगाण सेनानी अहमदशाह अब्दालीने पेशवाईचा आणि पर्यायाने मराठा साम्राज्याचा पराभव केला. त्यानंतर मराठा साम्राज्याची एकसंधता नष्ट झाली.

ब्रिटिशराज व स्वातंत्र्योत्तर काळ
ईस्ट इंडिया कंपनी भारतात बस्तान बसवत असताना मराठे व इंग्रजांत 1777 ते 1818 दरम्यान तीन युद्धे झाली. 1819 मध्ये पेशव्यांना पदच्युत करून ब्रिटिशांनी मराठ्यांचे राज्य काबीज केले. महाराष्ट्र हा तत्कालीन बॉम्बे राज्याचा भाग होता. बॉम्बे राज्यात कराची ते उत्तर दख्खन भाग समाविष्ट होता. अनेक राज्यकर्ते ब्रिटिशांचे मांडलिक होते. मराठवाड्यावर निझामाचा अंमल होता.

महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती
भारताला 15 ऑगस्ट 1947 रोजी स्वातंत्र्य मिळाल्यानंतर प्रांत व राज्यांची पुनर्रचना झाली. साधारणत: भाषावार प्रांतरचना झाली. मात्र, केंद्र सरकारने मुंबईसह महाराष्ट्र राज्य बनवण्यास नकार दिला. त्याविरोधात राज्यातील जनतेने प्रखर आंदोलन केले. त्यात 105 वीरांनी बलिदान दिले. आचार्य अत्रे, शाहीर साबळे, सेनापती बापट, डांगे प्रभृतींनी संयुक्त महाराष्ट्र चळवळीला बळ दिले. आचार्य अत्र्यांनी ‘मराठा’ या आपल्या वृत्तपत्रात संयुक्त महाराष्ट्राची आग्रही भूमिका मांडली.
अखेर 1 मे 1960 रोजी महाराष्ट्राचे सध्याचे प्रमुख विभाग कोकण, मराठवाडा, पश्चिम महाराष्ट्र, दक्षिण महाराष्ट्र, उत्तर महाराष्ट्र, विदर्भ एकत्र करून मराठी भाषिक महाराष्ट्राची निर्मिती करण्यात आली. मात्र, बेळगाव व आसपासचा परिसर तसेच गुजरातेतील डांगी बोलणारा प्रदेश महाराष्ट्रात समाविष्ट केला गेला नाही. बेळगावसह 835 गावे महाराष्ट्रात सामील करण्यासाठी आजही आंदोलन सुरू आहे. History of Maharashtra

यांनी घडवला महाराष्ट्रमहाराष्ट्र

ही संतांची भूमी आहे. ज्ञानेश्वर, तुकाराम, नामदेव, रामदास, चोखामेळा, गोरा कुंभार, सावता माळी, नरहरी सोनार या प्राचीन संतांसह गाडगे महाराज आणि तुकडोजी महाराज या महाराष्ट्रातील संतांनी जनतेचे प्रबोधन केले. लोकमान्य टिळक, राजर्षी शाहू महाराज,महात्मा फुले, सावित्रीबाई फुले, डॉ.बाबासाहेब आंबेडकर, विनोबा भावे यांचे महाराष्ट्राबरोबरच भारताच्या सामाजिक-राजकीय विकासात फार मोठे योगदान आहे. मुकुंदराज, बहिणाबाई चौधरी,वि.स.खांडेकर, न.चिं. केळकर, आचार्य अत्रे, वि.वा. शिरवाडकर, विंदा करंदीकर, ग.दि. माडगूळकर, नरहर कुरुंदकर, पु.ल. देशपांडे, नारायण सुर्वे, ग्रेस, नामदेव ढसाळ आदींनी भारतीय साहित्याला अमूल्य योगदान दिले. दादासाहेब फाळके यांनी ‘राजा हरिश्चंद्र’ चित्रपटाद्वारे भारतीय चित्रपटसृष्टीची मुहूर्तमेढ रोवली. व्ही. शांताराम यांच्यासह अनेकांनी मराठी चित्रपटसृष्टीला महत्त्वाचे योगदान दिले. नाटकांची महाराष्ट्राला उज्ज्वल परंपरा असून, कोल्हटकर, खाडिलकर, देवल, गडकरी व किर्लोस्कर यांनी जुना काळ गाजवला. बालगंधर्व, केशवराव भोसले, भाऊराव कोल्हटकर, दीनानाथ मंगेशकर, कृष्णराव फुलंब्रीकर, कुमार गंधर्व, जितेंद्र अभिषेकी या गायक-कलावंतांनी रंगभूमीची सेवा केली. History of Maharashtra

महाराष्ट्राचे मानबिंदू अत्यंत विविध आणि समृद्ध आहे, ज्यातल्या तत्त्वांची संकल्पना, सांस्कृतिक धरोहर, सामाजिक अस्तित्व, आणि राजकीय व्यवस्थेच्या आधारावर स्थापित आहे. यामुळे, महाराष्ट्राच्या मानबिंदूवर विचार करण्यासाठी खास आणि महत्त्वाचे अद्यावत असणारे काही तत्त्व खालीलप्रमाणे आहेत: History of Maharashtra

1. सांस्कृतिक समृद्धता: महाराष्ट्राची सांस्कृतिक समृद्धता हा एक महत्त्वाचा घटक आहे. येथील लोकांच्या संस्कृती, कला, संगीत, व वाद्य-नृत्याचा समृद्ध इतिहास आहे. महाराष्ट्राची लावणी, भाकरी, कोली व तमाशा असे भाषांतरांतील नाट्यशैली प्रसिद्ध आहेत.
2. राजकीय इतिहास: महाराष्ट्राचा राजकीय इतिहास अत्यंत समृद्ध आहे, ज्यात शिवाजी महाराज, शाहू महाराज, बाळासाहेब, राणी लक्ष्मीबाई, लोकमान्य टिळक, बाबासाहेब आणि इतर राजकारणींचा महत्त्वपूर्ण योगदान आहे.
3. अर्थशास्त्र: महाराष्ट्राच्या अर्थशास्त्रात विशेष लक्ष देण्यात आलं आहे. मुंबई शहर भारताच्या आर्थिक राजधानी म्हणून प्रसिद्ध आहे आणि पुणे हे आणि नागपूर यात्री वित्तीय अर्थव्यवस्थेच्या केंद्र आहेत.
4. सामाजिक संरचना: महाराष्ट्राची सामाजिक संरचना आणि संस्कृती अत्यंत विविध आहे. येथील विवाह पद्धती, सामुदायिक समाज, त्यांचे उत्सव, आणि संस्कृतीच्या प्रकार अत्यंत अनूठे आहेत.
5. शिक्षण आणि संशोधन: महाराष्ट्रातील शिक्षण प्रणाली आणि अनुसंधानाची संरचना विशेष गरजेच्या असतात. येथील विश्वविद्यालये, राज्य अभ्यास मंडळी व अनुसंधान संस्थांमार्फत वैज्ञानिक आणि सांस्कृतिक संवेदनशीलतेच्या प्रगतीसाठी महत्त्वाचे राहीले

महाराष्ट्र राज्यात एकूण

अहमदनगर,अकोला,अमरावती,औरंगाबाद,बीड,भंडारा,बुलढाणा,चंद्रपूर,धुले,गडचिरोली,गोंदिया,हिंगोली,जळगांव, कोल्हापूर,लातूर,मुंबई जालना,उपनगर,नागपूर,नंदुरबार,नाशिक,उस्मानाबाद,पालघर,परभणी,पुणे,रायगड,सांगली,सतारा,सिंधुदुर्ग,सोलापूर,ठाणे,वर्धा,वाशीम,यवतमाळ,सोलापूर,मुंबई शहर

महाराष्ट्र राज्यात 36 जिल्हे आहेत, त्यांपैकी काही प्रमुख आणि मोठे जिल्हे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. मुंबई – महाराष्ट्राची आर्थिक राजधानी आणि भारताची आर्थिक केंद्रबिंदू.
2. पुणे – महाराष्ट्राचा शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक केंद्र.
3. ठाणे – लोकसंख्येने मोठा जिल्हा आणि मुंबईच्या जवळ.
4. नाशिक – धार्मिक आणि औद्योगिक महत्वाचे शहर.
5. नागपूर – महाराष्ट्राची उपराजधानी आणि विदर्भातील प्रमुख शहर.
6. औरंगाबाद – ऐतिहासिक आणि औद्योगिक दृष्टिकोनातून महत्वाचे.
7. सांगली – साखर उद्योगासाठी प्रसिद्ध.
8. कोल्हापूर – ऐतिहासिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोनातून महत्वाचे.
9. सोलापूर – वस्त्र उद्योगासाठी प्रसिद्ध.
10. अहमदनगर – ऐतिहासिक आणि कृषी केंद्र.

‘भारतरत्न’ महाराष्ट्रीय History of Maharashtra

‘भारतरत्न’ हा भारतातील सर्वोच्च नागरी सन्मान आहे, जो राष्ट्रीय सेवा, कला, साहित्य, विज्ञान, आणि सार्वजनिक जीवनाच्या विविध क्षेत्रांत उल्लेखनीय योगदान दिलेल्या व्यक्तींना दिला जातो. महाराष्ट्रीय ‘भारतरत्न’ पुरस्कारप्राप्त व्यक्तींची यादी खालीलप्रमाणे आहे: History of Maharashtra

1. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर (1990) – भारतीय संविधानाचे शिल्पकार आणि समाजसुधारक.
2. महाराजा सयाजीराव गायकवाड (1992) – सामाजिक आणि शैक्षणिक क्षेत्रातील योगदानासाठी.
3. पांडुरंग वामन काणे (1963) – धर्मशास्त्र आणि भारतीय संस्कृतीच्या क्षेत्रातील योगदानासाठी.
4. लता मंगेशकर (2001) – भारतीय संगीत आणि गायन क्षेत्रातील अमूल्य योगदानासाठी.
5. सचिन तेंडुलकर (2014) – क्रिकेट क्षेत्रातील उत्कृष्ट योगदानासाठी.
6. विनायक दामोदर सावरकर (2022) – स्वतंत्रता संग्राम आणि साहित्य क्षेत्रातील योगदानासाठी.

ही व्यक्ती त्यांच्या कार्यक्षेत्रातील उत्तम कामगिरीसाठी आणि देशाच्या सेवेसाठी ओळखली जातात. History of Maharashtra

‘ज्ञानपीठ’प्राप्त मराठी साहित्यिक
वि. स. खांडेकर
कुसुमाग्रज (वि. वा. शिरवाडकर)
गोविंद विनायक ऊर्फ विंदा करंदीकर

मराठी विज्ञानमहर्षी
वसंत गोवारीकर (अवकाशशास्त्रज्ञ)
जयंत नारळीकर (खगोलतज्ज्ञ)
रघुनाथ माशेलकर (रसायनशास्त्रज्ञ)
अनिल काकोडकर (अणुशास्त्रज्ञ)
विजय भटकर (संगणकशास्त्रज्ञ)

दृष्टिक्षेपात महाराष्ट्र
लोकसंख्या : 11 कोटी 23 लाख 72 हजार 972
पुरुष : 5 कोटी 83 लाख
महिला : 5 कोटी 40 लाख
लिंग गुणोत्तर : एक हजार पुरुषांमागे 925 स्त्रिया
भारताच्या लोकसंख्येत वाटा : 9.29%
साक्षरता : 82.9% (2011 च्या जनगणनेनुसार

दृष्टिक्षेपात महाराष्ट्र 2024:

1. राजधानी: मुंबई
2. उप-राजधानी: नागपूर
3. जिल्हे: 36
4. मुख्य भाषा: मराठी
5. मुख्य शहरं:
   • मुंबई (आर्थिक राजधानी)
   • पुणे (शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक केंद्र)
   • नागपूर (उप-राजधानी)
   • नाशिक (धार्मिक आणि औद्योगिक केंद्र)
   • औरंगाबाद (ऐतिहासिक आणि औद्योगिक महत्व)
6. मुख्य उद्योग:
   • आयटी आणि सॉफ्टवेअर (पुणे, मुंबई)
   • ऑटोमोबाइल (पुणे, नाशिक, औरंगाबाद)
   • कपडा उद्योग (सोलापूर)
   • साखर कारखाने (सांगली, कोल्हापूर)
   • कृषी (विदर्भ, मराठवाडा)
7. शिक्षण:
   • प्रख्यात शैक्षणिक संस्था (सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ, मुंबई विद्यापीठ, नागपूर विद्यापीठ)
   • आयआयटी, आयआयएम आणि इतर प्रख्यात संस्थान
8. पर्यटन:
   • ऐतिहासिक ठिकाणं (अजिंठा-एलोरा, रायगड, सिंधुदुर्ग)
   • धार्मिक स्थळं (शिर्डी, त्र्यंबकेश्वर, पंढरपूर)
   • निसर्गरम्य स्थळं (महाबळेश्वर, माथेरान, तडोबा)
9. संस्कृती आणि परंपरा:
   • विविध सण आणि उत्सव (गणेशोत्सव, दिवाळी, होळी)
   • पारंपारिक कला (लावणी, तमाशा)
10. आर्थिक विकास:
    • महाराष्ट्र भारतातील सर्वात प्रगत राज्यांपैकी एक.
    • आर्थिक आणि औद्योगिक दृष्टिकोनातून आघाडीवर.
    • विविध क्षेत्रांत गुंतवणुकीची संधी.
11. प्रशासन:
    • मुख्यमंत्री: एकनाथ शिंदे (2024 पर्यंतच्या माहितीनुसार)
    • महाराष्ट्र विधिमंडळाचे 288 सदस्य
12. मुख्य मुद्दे:
    • जलसंपदा आणि कृषी विकास
    • शहरीकरण आणि इन्फ्रास्ट्रक्चर
    • शिक्षण आणि आरोग्य

ज्ञानपीठ’ पुरस्कार हा भारतीय साहित्य क्षेत्रातील सर्वोच्च सन्मान आहे, जो भारतीय भाषांमधील उत्कृष्ट साहित्यिक कामगिरीसाठी दिला जातो. मराठी साहित्यामध्ये ‘ज्ञानपीठ’ पुरस्कार प्राप्त झालेल्या साहित्यिकांची यादी खालीलप्रमाणे आहे: History of Maharashtra

1. वि. स. खांडेकर (1974) – त्यांच्या “ययाति” या कादंबरीसाठी.
2. वि. वा. शिरवाडकर (कुसुमाग्रज) (1987) – त्यांच्या साहित्यिक योगदानासाठी.
3. वि. दा. कर्णिक (2014) – त्यांच्या साहित्यिक योगदानासाठी.
4. बाबा साहेब पुरंदरे (2015) – ऐतिहासिक लेखनासाठी, विशेषतः “राजा शिवछत्रपती” या पुस्तकासाठी.
5. नामदेव ढसाळ (2004) – त्यांच्या कवितांसाठी आणि दलित साहित्याच्या विकासासाठी.

हे साहित्यिक त्यांच्या विशिष्ट लेखनशैलीसाठी आणि सामाजिक योगदानासाठी प्रसिद्ध आहेत. त्यांच्या लेखनामुळे मराठी साहित्य समृद्ध झाले आहे.

मराठी विज्ञानमहर्षी हे वैज्ञानिक क्षेत्रात मोठे योगदान दिलेले मराठी भाषिक शास्त्रज्ञ आहेत. खाली काही मराठी विज्ञानमहर्षींची नावे दिली आहेत: History of Maharashtra

1. डॉ. होमी भाभा – भारतीय अणुऊर्जा कार्यक्रमाचे जनक.
2. डॉ. जयंत नारळीकर – खगोलशास्त्रज्ञ, ज्यांनी विश्वाच्या उत्पत्तीसंबंधी स्वतंत्र सिद्धांत मांडला आहे.
3. डॉ. अनिल काकोडकर – भारतीय अणुऊर्जा आयोगाचे माजी अध्यक्ष.
4. डॉ. माधव गाडगीळ – पारिस्थितिकी आणि पर्यावरणीय शास्त्रज्ञ.
5. डॉ. शांताराम किर्लोस्कर – उद्योगपती आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील महत्त्वाचे योगदान.
6. डॉ. रघुनाथ माशेलकर – प्रख्यात वैज्ञानिक आणि भारतीय राष्ट्रीय संशोधन प्रयोगशाळेचे माजी महासंचालक.

हे सर्व शास्त्रज्ञ आपल्या कार्यक्षेत्रात महान कार्य करून विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाच्या प्रगतीमध्ये महत्त्वपूर्ण योगदान दिले आहे.

महाराष्ट्राचे मानबिंदू म्हणजेच महाराष्ट्र राज्याच्या गौरवशाली स्थळे, व्यक्ती, आणि घटनांचे उल्लेख केले जातात, ज्यामुळे महाराष्ट्राची ओळख विशेष बनते. येथे काही प्रमुख मानबिंदू दिले आहेत: History of Maharashtra

ऐतिहासिक मानबिंदू:

1. छत्रपती शिवाजी महाराज – मराठा साम्राज्याचे संस्थापक आणि महाराष्ट्राच्या इतिहासातील सर्वात आदरणीय व्यक्तिमत्व.
2. रायगड किल्ला – छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या राज्याभिषेकाचे ठिकाण.
3. अजिंठा-एलोरा लेणी – जागतिक वारसा स्थळे, प्राचीन बौद्ध, हिंदू आणि जैन लेणी.
4. शिवनेरी किल्ला – छत्रपती शिवाजी महाराजांचे जन्मस्थान.

सांस्कृतिक मानबिंदू:

1. पंढरपूर – संत तुकाराम आणि संत ज्ञानेश्वरांचे धार्मिक ठिकाण, विठोबा मंदिरासाठी प्रसिद्ध.
2. गणेशोत्सव – लोकमान्य टिळकांनी सार्वजनिक गणेशोत्सवाची सुरुवात करून महाराष्ट्राच्या सांस्कृतिक जीवनात नवीन पर्वाची सुरुवात केली.
3. लावणी आणि तमाशा – महाराष्ट्राची पारंपारिक लोककला.
4. पुणे – महाराष्ट्राचे सांस्कृतिक आणि शैक्षणिक केंद्र, बालगंधर्व आणि राजा दिनकर केळकर म्युझियम सारखी ठिकाणे.

नैसर्गिक मानबिंदू:

1. महाबळेश्वर – महाराष्ट्रातील प्रसिद्ध हिल स्टेशन आणि स्ट्रॉबेरी उत्पादनासाठी प्रसिद्ध.
2. कान्हा-कसारा – महाराष्ट्रातील वन्यजीव अभयारण्ये.
3. कोकण किनारा – अलिबाग, गणपतीपुळे, आणि सिंधुदुर्ग यासारखे सुंदर समुद्रकिनारे.
4. तडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प – महाराष्ट्रातील प्रमुख व्याघ्र प्रकल्प.

शैक्षणिक आणि वैज्ञानिक मानबिंदू:

1. सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ – महाराष्ट्रातील एक प्रमुख शैक्षणिक संस्था.
2. टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च – मुंबईतील प्रमुख वैज्ञानिक संशोधन संस्था.
3. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर मराठवाडा विद्यापीठ – औरंगाबादमधील प्रमुख विद्यापीठ.

औद्योगिक आणि आर्थिक मानबिंदू:

1. मुंबई – भारताची आर्थिक राजधानी, बॉलिवूडचे केंद्र, आणि महत्त्वाचे बंदर.
2. पुणे – आयटी हब, ऑटोमोबाइल उद्योग आणि शैक्षणिक केंद्र.
3. नाशिक – द्राक्ष उत्पादन आणि वाइन उद्योगासाठी प्रसिद्ध.
4. अहमदनगर – ऐतिहासिक आणि कृषी उद्योगाचे केंद्र.

सामाजिक आणि राजकीय मानबिंदू:

1. डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर – भारतीय संविधानाचे शिल्पकार आणि दलित हक्कांचे पुरस्कर्ते.
2. लोकमान्य बाळ गंगाधर टिळक – भारतीय स्वातंत्र्य संग्रामातील प्रमुख नेते.
3. महात्मा फुले – सामाजिक सुधारणांचे जनक आणि स्त्री-शिक्षणाचे पुरस्कर्ते.
4. अण्णा हजारे – भ्रष्टाचार विरोधी आंदोलनाचे नेते आणि सामाजिक कार्यकर्ते.

हे सर्व मानबिंदू महाराष्ट्राच्या गौरवशाली इतिहास, संस्कृती, निसर्गसंपत्ती, आणि समाजातील योगदान दर्शवतात.

महाराष्ट्र राज्याची संस्कृती आणि संपत्ती विविधतेने भरलेली आहे. ती राज्याच्या ऐतिहासिक, धार्मिक, कलात्मक, आणि सामाजिक परंपरांमध्ये दिसून येते. महाराष्ट्राची संस्कृती आणि संपत्ती यांच्या काही महत्त्वपूर्ण पैलूंची माहिती खालीलप्रमाणे आहे: History of Maharashtra

संस्कृती:

1. सण आणि उत्सव:
   • गणेशोत्सव: महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा आणि महत्त्वाचा सण, जो भाद्रपद महिन्यात साजरा केला जातो.
   • गुडीपाडवा: मराठी नवीन वर्षाची सुरुवात, चैत्र महिन्यात साजरी केली जाते.
   • दिवाळी: प्रकाशाचा सण, संपूर्ण महाराष्ट्रात उत्साहाने साजरा केला जातो.
   • मकर संक्रांती: तिळगुळाचा सण, विशेषतः पतंग उडवण्याचा उत्सव.
2. लोककला आणि परंपरा:
   • लावणी: महाराष्ट्रातील पारंपरिक नृत्य आणि संगीताची शैली.
   • तमाशा: लोकनाट्याचे एक प्रकार, जे ग्रामीण भागात लोकप्रिय आहे.
   • भारूड: धार्मिक आणि सामाजिक संदेश देणारे नृत्य-नाटक.
   • पवाडे: ऐतिहासिक आणि धार्मिक कथा सांगणारे गान.
3. साहित्य:
   • संत साहित्य: संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम, संत एकनाथ यांचे अभंग आणि ओव्या.
   • मराठी काव्य आणि कथा: कुसुमाग्रज, वि. स. खांडेकर, पु. ल. देशपांडे यांसारख्या साहित्यिकांची रचना.
   • नाटक: विजय तेंडुलकर, प्रल्हाद केशव अत्रे यांचे नाटकं आणि सिनेमा.
4. धार्मिक स्थळे:
   • शिर्डी: साईबाबांचे मंदिर.
   • त्र्यंबकेश्वर: बारह ज्योतिर्लिंगांपैकी एक.
   • सिद्धिविनायक मंदिर: मुंबईतील प्रसिद्ध गणेश मंदिर.
   • भीमाशंकर: सह्याद्री पर्वतातील एक ज्योतिर्लिंग.

संपत्ती:

1. औद्योगिक संपत्ती:
   • मुंबई: भारताची आर्थिक राजधानी, शेअर बाजार, बॉलिवूड, आणि महत्त्वाचे बंदर.
   • पुणे: आयटी हब, ऑटोमोबाइल उद्योग, आणि शैक्षणिक केंद्र.
   • नाशिक: द्राक्ष उत्पादन आणि वाइन उद्योगासाठी प्रसिद्ध.
   • औरंगाबाद: औद्योगिक आणि ऐतिहासिक केंद्र, एमआयडीसी.
2. नैसर्गिक संपत्ती:
   • सह्याद्री पर्वत: महाराष्ट्राच्या पश्चिमेकडील पर्वत रांगा, अनेक किल्ले आणि ट्रेकिंगच्या ठिकाणांसाठी प्रसिद्ध.
   • कोकण किनारा: अलिबाग, गणपतीपुळे, आणि सिंधुदुर्ग यांसारखे सुंदर समुद्रकिनारे.
   • तडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प: महाराष्ट्रातील प्रमुख व्याघ्र प्रकल्प.
3. शेती आणि कृषी:
   • द्राक्ष उत्पादन: नाशिक आणि पुणे जिल्ह्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात द्राक्षांचे उत्पादन.
   • साखर उद्योग: सांगली, सोलापूर, आणि कोल्हापूर जिल्ह्यांमध्ये साखर कारखाने.
   • कपाशी आणि कापूस: विदर्भ आणि मराठवाडा भागांमध्ये कपाशी उत्पादन.
4. शैक्षणिक आणि वैज्ञानिक संपत्ती:
   • सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ: महाराष्ट्रातील एक प्रमुख शैक्षणिक संस्था.
   • टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च: मुंबईतील प्रमुख वैज्ञानिक संशोधन संस्था.
   • भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इस्रो): नवे महाराष्ट्रातील अंतराळ तंत्रज्ञानातील योगदान.

महाराष्ट्र राज्याची संस्कृती आणि संपत्ती ही राज्याच्या विविध अंगांची ओळख आहे, ज्यामुळे महाराष्ट्र हे राज्य विविधतेने समृद्ध आहे.

महाराष्ट्र राज्याची संस्कृती आणि संपत्ती विविधतेने भरलेली आहे. ती राज्याच्या ऐतिहासिक, धार्मिक, कलात्मक, आणि सामाजिक परंपरांमध्ये दिसून येते. महाराष्ट्राची संस्कृती आणि संपत्ती यांच्या काही महत्त्वपूर्ण पैलूंची माहिती खालीलप्रमाणे आहे: History of Maharashtra

संस्कृती:

1. सण आणि उत्सव:
   • गणेशोत्सव: महाराष्ट्रातील सर्वात मोठा आणि महत्त्वाचा सण, जो भाद्रपद महिन्यात साजरा केला जातो.
   • गुडीपाडवा: मराठी नवीन वर्षाची सुरुवात, चैत्र महिन्यात साजरी केली जाते.
   • दिवाळी: प्रकाशाचा सण, संपूर्ण महाराष्ट्रात उत्साहाने साजरा केला जातो.
   • मकर संक्रांती: तिळगुळाचा सण, विशेषतः पतंग उडवण्याचा उत्सव.
2. लोककला आणि परंपरा:
   • लावणी: महाराष्ट्रातील पारंपरिक नृत्य आणि संगीताची शैली.
   • तमाशा: लोकनाट्याचे एक प्रकार, जे ग्रामीण भागात लोकप्रिय आहे.
   • भारूड: धार्मिक आणि सामाजिक संदेश देणारे नृत्य-नाटक.
   • पवाडे: ऐतिहासिक आणि धार्मिक कथा सांगणारे गान.
3. साहित्य:
   • संत साहित्य: संत ज्ञानेश्वर, संत तुकाराम, संत एकनाथ यांचे अभंग आणि ओव्या.
   • मराठी काव्य आणि कथा: कुसुमाग्रज, वि. स. खांडेकर, पु. ल. देशपांडे यांसारख्या साहित्यिकांची रचना.
   • नाटक: विजय तेंडुलकर, प्रल्हाद केशव अत्रे यांचे नाटकं आणि सिनेमा.
4. धार्मिक स्थळे:
   • शिर्डी: साईबाबांचे मंदिर.
   • त्र्यंबकेश्वर: बारह ज्योतिर्लिंगांपैकी एक.
   • सिद्धिविनायक मंदिर: मुंबईतील प्रसिद्ध गणेश मंदिर.
   • भीमाशंकर: सह्याद्री पर्वतातील एक ज्योतिर्लिंग.

संपत्ती:

1. औद्योगिक संपत्ती:
   • मुंबई: भारताची आर्थिक राजधानी, शेअर बाजार, बॉलिवूड, आणि महत्त्वाचे बंदर.
   • पुणे: आयटी हब, ऑटोमोबाइल उद्योग, आणि शैक्षणिक केंद्र.
   • नाशिक: द्राक्ष उत्पादन आणि वाइन उद्योगासाठी प्रसिद्ध.
   • औरंगाबाद: औद्योगिक आणि ऐतिहासिक केंद्र, एमआयडीसी.
2. नैसर्गिक संपत्ती:
   • सह्याद्री पर्वत: महाराष्ट्राच्या पश्चिमेकडील पर्वत रांगा, अनेक किल्ले आणि ट्रेकिंगच्या ठिकाणांसाठी प्रसिद्ध.
   • कोकण किनारा: अलिबाग, गणपतीपुळे, आणि सिंधुदुर्ग यांसारखे सुंदर समुद्रकिनारे.
   • तडोबा-अंधारी व्याघ्र प्रकल्प: महाराष्ट्रातील प्रमुख व्याघ्र प्रकल्प.
3. शेती आणि कृषी:
   • द्राक्ष उत्पादन: नाशिक आणि पुणे जिल्ह्यांमध्ये मोठ्या प्रमाणात द्राक्षांचे उत्पादन.
   • साखर उद्योग: सांगली, सोलापूर, आणि कोल्हापूर जिल्ह्यांमध्ये साखर कारखाने.
   • कपाशी आणि कापूस: विदर्भ आणि मराठवाडा भागांमध्ये कपाशी उत्पादन.
4. शैक्षणिक आणि वैज्ञानिक संपत्ती:
   • सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ: महाराष्ट्रातील एक प्रमुख शैक्षणिक संस्था.
   • टाटा इन्स्टिट्यूट ऑफ फंडामेंटल रिसर्च: मुंबईतील प्रमुख वैज्ञानिक संशोधन संस्था.
   • भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इस्रो): नवे महाराष्ट्रातील अंतराळ तंत्रज्ञानातील योगदान.

महाराष्ट्र राज्याची संस्कृती आणि संपत्ती ही राज्याच्या विविध अंगांची ओळख आहे, ज्यामुळे महाराष्ट्र हे राज्य विविधतेने समृद्ध आहे.

महाराष्ट्र या नावाचा उगम हा ऐतिहासिक, सांस्कृतिक आणि भाषिक दृष्टिकोनातून महत्त्वाचा आहे. “महाराष्ट्र” या नावाच्या उगमाबद्दल काही प्रमुख तत्त्वे खालीलप्रमाणे आहेत: History of Maharashtra

1. “महारा” शब्दाचा उगम:

• महारा+राष्ट्र: “महारा” या शब्दाचा अर्थ “मोठा” किंवा “महान” आणि “राष्ट्र” या शब्दाचा अर्थ “प्रदेश” किंवा “राज्य”. यावरून “महाराष्ट्र” म्हणजे “महान राष्ट्र” किंवा “मोठा प्रदेश” असा अर्थ होतो.

2. प्राचीन साहित्यातील उल्लेख:

• प्राचीन साहित्यातील उल्लेख: प्राचीन भारतीय साहित्यात आणि शिलालेखांमध्ये “महाराष्ट्र” हा शब्द आढळतो. पौराणिक कथांमध्ये आणि प्राचीन ग्रंथांमध्ये “महाराष्ट्र” या प्रदेशाचा उल्लेख आहे.
• शिलाहार आणि राष्ट्रकूट: राष्ट्रकूट आणि शिलाहार या राजवंशांच्या काळात हा प्रदेश “महाराष्ट्र” म्हणून ओळखला जात असे.

3. ऐतिहासिक संदर्भ:

• सातवाहन वंश: सातवाहन राजवंशाच्या काळात महाराष्ट्राच्या भौगोलिक क्षेत्राचा उल्लेख “महाराष्ट्र” म्हणून केला जात असे.
• हर्षवर्धनाचा ग्रंथ: प्राचीन भारतीय सम्राट हर्षवर्धनाच्या ‘हर्षचरित’ या ग्रंथात “महाराष्ट्र” या प्रदेशाचा उल्लेख आहे.

4. भूगोल आणि स्थान:

• विशाल भूभाग: महाराष्ट्र प्रदेशाचा भूगोल आणि त्याचे विशाल विस्तार या नावाच्या उगमामध्ये महत्त्वाचे स्थान ठेवतात. हा प्रदेश सह्याद्री पर्वत, विदर्भ आणि मराठवाडा अशा विविध भौगोलिक क्षेत्रांचा समावेश करतो.

5. संस्कृती आणि परंपरा:

• मराठा साम्राज्य: छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्या काळात मराठा साम्राज्याच्या स्थापनेनंतर “महाराष्ट्र” या प्रदेशाचे महत्त्व अधिक वाढले. महाराष्ट्र राज्याचा सांस्कृतिक आणि ऐतिहासिक वारसा यामुळे अधिक दृढ झाला.

या सर्व तत्त्वांवरून “महाराष्ट्र” या नावाचा उगम झाला आहे. या नावाने राज्याची महानता, संस्कृती, ऐतिहासिक वारसा, आणि भूगोल प्रतिबिंबित होतो. History of Maharashtra